BUDOWA GEOLOGICZNA I UKSZTAŁTOWANIE TERENU

Pod względem morfologicznym obszar gminy leży w obrębie mezoregionu Pogórze Dynowskie, w regionie Pogórza Środkowobeskidzkiego, w podprowincji geograficznej Karpaty Zachodnie.

Powierzchnia obszaru jest wyniesiona od 230 m n.p.m. w północnej części gminy do 460 m n.p.m. w części południowej, jest pofałdowana w sposób zróżnicowany zarówno pod względem kierunków przebiegu jak i wysokości grzbietów wyżynnych, stopnia nachylenia stoków, głębokości wcięć i różnorodności występujących form terenowych takich jak: zrównania wierzchowniowe, stoki, osuwiska, złaziska, skarpy, dolina główna oraz doliny boczne, nieckowate i wciosowe.

Obszar budują utwory fliszowe z okresu kredy i trzeciorzędu, których warstwy stropowe są silnie zwietrzałe. Wietrzeliny skał fliszowych pokrywają osady czwartorzędowe, wykształcone w postaci plejstoceńskich osadów zboczowych, utworów koluwialnych (w obrębie występowania ruchów masowych) oraz holoceńskich madów i żwirów rzecznych.

Z budową geologiczną związane jest występowanie surowców mineralnych, z których rozpoznane są i udokumentowane złoża łupków menilitowych „Futoma” oraz złoża diatomitów w Futomie i Nowym Borku. W obrębie gminy występują także zdatne dla potrzeb ceramiki budowlanej gliny zboczowe, eksploatowane dla potrzeb lokalnych cegielni w Przylasku.

Prawie cały obszar gminy położony jest w dorzeczu Wisłoka, w zlewni jego dopływu, zwanego na odcinku przepływającym przez gminę rzeką Ryjak. Wody powierzchniowe tylko z niewielkiego fragmentu wschodniej części gminy odprowadzane są poprzez rzekę Ulenkę do Sanu. Na obszarze gminy biorą początek wszystkie cieki dopływające do Ryjaka. Są one przeważnie krótkie , o dużych spadkach koryt. Sama rzeka na najdłuższym odcinku płynie w kierunku południowym (na północ), a podłużny przekrój jej koryt charakteryzuje się znacznymi spadkami, co nadaje jej typowy charakter rzeki podgórskiej. Źródła Ryjaka leżą na wysokości 420 m n.p.m., a granicę gminy rzeka przekracza na wysokości 219,2 m n.p.m. Płynąc przez obszar gminy korytem wciętym w dno doliny na głębokość od 2 do 12 m, pokonuje na swoim spadku wysokość 200 m. Przy tym największe spadki występują w górnym odcinku jej biegu. Dużymi spadkami charakteryzują się też dopływy Ryjaka. Np. potok Piątkówka zaczyna swój bieg na wysokości około 400 m n.p.m., pokonując na długości około 6 km wysokość 160 m. Potok Kąkolówka wypływa ze źródła na wysokości około 400 m n.p.m., a wpada do Ryjka po pokonaniu 148 m (na długości około 8 km). Jeszcze większy spadek ma potok przepływający przez Futomę, pokonując na około 4 km wysokość 150 m. Charakter rzeki i dopływających do niej potoków sprawia, że występujące nagłe i jednoczesne wezbrania wód, spowodowane ulewnymi deszczami lub roztopami wiosennymi, są przyczyną wystąpień wody z koryt i zalewania dolin.

KLIMAT

Warunki klimatyczne obszaru są charakterystyczne dla klimatu Pogórza Dynowskiego i według uzupełnień pomiarów meteorologicznych, dokonywanych na stacji w pobliskiej Harcie, cechują się następującymi pomiarami (wartości średnio roczne):

– średnie temperatury powietrza 7,5 0 C

– średnie temperatury powietrza najcieplejszego miejsca 11,9 0 C

– średnie temperatury powietrza najzimniejszego miejsca –3,5 0 C

– okres trwania zimy 90 dni,

– okres trwania lata 99 dni,

– liczba dni pogodnych 63,

– liczba dni pochmurnych 115,

– roczna suma opadów 780 mm,

– liczba dni z pokrywą śnieżną 85,

– liczba dni z przymrozkiem 115,5,

– liczba dni z mgłą 32,3.

Najsilniejsze wiatry wieją w zimie i najczęściej z kierunku południowo-zachodniego, a najsłabsze wiosną i najrzadziej z kierunku południowo-wschodniego.

Wymienione wyżej parametry charakteryzujące elementy klimatyczne, które są wartościami lokalnie modyfikowanymi przez warunki wynikające z rzeźby terenu, hydrogeologii, stopnia pokrycia terenu szatą roślinną i sposobu zagospodarowania. W jednym czasie niejednokrotnie występuje wyraźna różnica temperatur, wilgotności powietrza lub nasilenia wiatrów pomiędzy najwyżej wzniesionymi terenami i głębokimi dolinami. W dolinach, gdzie nad terenami o płytko występujących wodach gruntowych większa jest wilgotność powietrza oraz duże stężenie zanieczyszczeń, często tworzą się mgły. Zaleganie mgieł utrudnia parowanie, osłabia nasłonecznienie. Spływające grawitacyjnie wzdłuż istniejących dolin masy wychłodzonego powietrza napotykają na przegrody, którymi są nasypy drogowe i zabudowa (zwłaszcza w Kąkolówce, Błażowej i Błażowej Dolnej), co sprawia tworzenie się chłodnych zastoisk i powoduje częste występowanie przymrozków.

Na obszarze gminy występują typy topoklimatu, które są związane ze strefami morfologicznymi, a mianowicie:

– typ stref wierzchowinowych, o szczególnie silnym nawietrzaniu i przeciętnym nasłonecznieniu,

– typ stref stoków, o warunkach bardzo zróżnicowanych, uzależnionych głównie od nachylenia i ekspozycji stoków, gdzie różnice napromieniowania słonecznego

– szczególnie w okresie jesienno-zimowym dochodzą do 30%, duże są różnice okresu zalegania pokrywy śnieżnej, szronu, rosy, temperatury i wilgoci,

– typ stref dolin rzecznych, gdzie często występują zjawiska inwersyjne, często zalegają mgły, spływają masy chłodnego powietrza z terenów wyżej położonych.

Warunki klimatyczne obszaru gminy są nieco modyfikowane także w obrębie lasów, głównie poprzez ich korzystny wpływ na zmniejszenie dobowych amplitud temperatur i wilgotności.

FLORA I FAUNA

Na obszarze gminy przeważają nieleśne zbiorowiska roślinne, głównie antropogeniczne, a także półnaturalne, wykorzystywane jako łąki i pastwiska. Najbardziej rozpowszechnionym zbiorowiskiem roślinnym łąk jest trawa rajgrasowa z różnymi mieszankami.

Znaczącą część obszaru, bo prawie ¼ zajmują lasy. W lasach głównym gatunkiem jest jodła i buk, stanowiąc powyżej 72 % drzewostanu, następnie sosna (prawie 19%), z niewielką domieszką dębów, modrzewi, brzóz, jaworów, świerków, olszy i grabów. Typowym siedliskiem lasów jest las wyżynny (97 % siedlisk leśnych). W dolinach potoków występują fragmenty leśne składające się z drzew olszy i jesionu. Na niektórych stokach występują fragmentaryczne zespoły lasu grądowego, przekształcone przez wprowadzenie sosny.

Wśród kompleksów leśnych dominuje żyzna buczyna karpacka w formie podgórskiej. W runie leśnym występuje wiele gatunków rzadko spotykanych roślin górskich, takich jak skrzyp olbrzym, paprotka zwyczajna, bluszcz pospolity, marzanka wonna, a także żywiec gruczołowaty, tojeść gajowa, wilczomlecz migdałolistny.